Endometriozis nedir?
Endometriozis kadınlarda normalde rahim içini döşeyen ve gebelik durumunda gebeliğin yapışarak gömüldüğü endometrium adı verilen dokusunun bulunması gereken bölge dışında bulunması olarak tanımlanabilir. Üreme çağındaki kadınların yaklaşık olarak %5’inde görülme sıklığına sahiptir. Kısırlık nedenleri arasında yer alabilmekte olup bu oran %35- 40 civarında olmaktadır. Endometriozis çoğunlukla yumurtalıklar, yumurtalık kanalları (tüpler) ve rahmin dış yüzeyinde görülür.
Endometrium dokusu nedir?
Normal sağlıklı kadında rahimiçini döşeyen bu doku her ay yumurtalıkların (over) ürettiği hormon döngüsüne yanıt vererek kalınlaşır, gelişir ve eğer gebelik oluşmadıysa bu döngüye tekrar baştan başlamak üzere dökülür ki mens ya da adet kanaması dediğimiz budur. Yani endometrium denen ve rahimiçinde ince bir tabaka olan doku her ay kadının gebe kalma olasılığı için yumurtalıklardan salgınlanan hormonların kontrolünde kalınlaşır, gebelik oluştuysa bu tabaka bebeğin eşi (plasenta) tarafından yapışılan ve bebeğin beslenmesine anneden kan yoluyla besinleri almasına olanak tanıyan dokudur. Eğer o ay gebelik oluşmazsa bu tabaka bozunarak dökülür ve yeni bir ay için döngü tekrar başlar. bu bozunmuş dokunun dökülmesine de menstruasyon (adet kanaması) demekteyiz.
Bu tabaka tıbbi olarak iki alt tabakadan oluşur;
-Alttaki bazal (taban) tabakası ve sabit olan kısım ( bu taban tabakası üst kısmına doğru üreyerek her ay kalınlaşmayı sağlayan hücreleri üretir).
-Üst tarafta yer alan ve her ay gebelik oluşmazsa bozunarak dökülen yani adet kanamasını oluşturan kısım.
Endometriozis ne şikayetlere yol açar?
Çikolata kisti belirtileri ve klinik bulguları hastadan hastaya çok değişiklik gösterir ve hastalığın yaygınlığı ile orantılı olmayabilir. Bu sebepten endometriozis nedir belirtileri nasıl görülür konusunun net bir cevabı yoktur. Ancak en yayın belirtisi endometriozis ağrısı olarak bilinir. Endometriozis ilerledikçe kadın üreme sağlığı olumsuz etkilenir ve infertilite görülme ihtimali artar. Klinik bulgular çoğunlukla hastalığın anatomik olarak yerleştiği yere bağlıdır. Endometriozisin en sık görüldüğü yerler yumurtalıklar, üreme organları çevresindeki karın zarları, rahim arkasındaki boşluk, rahim bağları ve rahmin arka yüzüdür. En sık görülen bulgu ise menstruasyon döneminde veya cinsel ilişki sırasında ağrıdır. Endometriozis hastalığına bağlı anormal kanama, lekelenme ve infertilite de sık görülür.
Endometriozis Belirtileri;
- Ağrılı âdet dönemi (Dismenore)
- Âdet dönemlerinde normalden fazla kanama
- Âdet dönemlerinde yorgunluk
- Âdet dönemlerinde şişkinlik
- Âdet dönemlerinde kabızlık veya ishal
- Âdet dönemlerinde bulantı
- Cinsel ilişki sırasında ağrı
- Cinsel ilişki sonrası ağrı
- Kısırlık
Endometriozis tanısı nasıl konulur?
Endometriozis hastalığının tanısında tek ve kesin yöntem karın boşluğunun kamera ile görüntülenmesi ve biopsi yapılmasıdır. Laparoskopi olarak isimlendirdiğimiz bu cerrahi yöntem genel anestezi ile gerçekleştirilen ve göbek deliği içinden 0.5 cm lik bir kesinden ince bir kamera sistemi girilmesiyle içerinin görüntülenerek ekrana yansıtılmasına olanak sağlayan bir tekniktir.
Bu sayede karın boşluğu ve özellikle leğen kemiği içindeki üreme organlarının detaylı görsel değerlendirilmesi mümkün olur. Bu işlemde kamera sistemi yüzlerce kat büyütme imkânına sahip olduğu için en küçük anormal dokular bile incelenebilir ve biopsi yapılabilir.
Endometriozis tanısı için laparoskopi şart mıdır?
Bazen laparoskopi yapmadan doktorunuzun elle vajinal muayenesi sırasında eriştiği bulgular ile de tanı mümkün olabilir. Doktorunuzun tecrübesine bağlı olan bu muayenede ele gelen ve üreme organları ve kalın bağırsağınızın üzerinde yerleşik sertlikler ve yapışıklıklar bu tanıyı güçlendirebilir. Böyle bir olası tanıdan sonra doktorunuz ilaçla tedavi yöntemine başvurmaya zaten karar verdiyse cerrahi bir yöntem olan laparoskopiye gerek duymayabilir zira bu cerrahinin de her cerrahi işlem gibi riskleri vardır. Gelecekte anne olma planı varsa laparoskopi ile müdahale daha gerekli olabilir.
Çikolata Kisti nedir? (Endometrioma )
Bazı hastalarda bu hastalığın, yani rahim dışında yer alan rahimiçi dokusu yumurtalıkların dış yüzeyinde yerleşir ve daha elastik olan bu organda içine adet görerek daha kolay büyüyebilir. Yumurtalık dış yüzeyi her ay yumurta büyütmeye müsait bir doku olduğu için bu alanda yerleşen endometriozis hücreleri daha rahat büyüyebilir ve içindeki kan zamanla bozunarak tüp çikolata gibi yoğunlukta bir materyale dönüşür. Yumurtalığa zarar verebileceği için genellikle ilaçla ya da cerrahi olarak tedavi edilmesi gereken bu çikolata kistleri bir anlamda oluşmasa kadının endometriozis hastası olduğunu bilemeyeceğimiz durumda bu durumu ortaya koyan bir bulgu olur. Böyle büyük kistlere yol açan ve yumurtalık üzerinde oluşmuş kist tipi mevcutsa (endometrioma) ultrasonda kesin tanısı konulabilir.
Endometriozisin başka zararları nelerdir?
Endometriozis odakları normalde olmaması gereken yerlere yerleştiği için bunlar bulundukları organın (tüpler, bağırsaklar, karın zarı vb) normal özelliklerini ve görevlerini bozabilir. Tüplerde tıkanmaya yol açarak kısırlığa yol açabileceği gibi, bağırsakları kendi arasında ya da karın zartı ve tüplerle yapıştırarak fonksiyon bozukluklarına ve çok ciddi, hayat kalitesini düşüren ağrılara yol açabilir.
Endometriozis Tedavisi nasıl yapılır?
Endometriozis kuşkusuz ki ölüm tehdidi yaratan bir hastalık değildir ancak uzun süreli, %100 tedavi garantisi olmayan ve hastayı birçok yönden etkileyebileceği için mücadele gerektirecek bir hastalıktır. Tedavisinde üç ana başlıktan bahsedebiliriz:
-Tıbbi tedavi
-Cerrahi tedavi
-Destek tedavisi (fizyoterapi, psikolojik destek, alternatif ve bitkisel tıp)
Tedaviye başlamadan önce doktorunuzdan hastalığın açıklanması, sizdeki durum ve evresinin konuşulması ve olası tedavi seçeneklerinin ayrıntılı olarak size sunulmasını talep etmelisiniz. Her tedavi yöntemi ve seçeneğinin avantaj ve dezavantajları mevcuttur ve sizin için uygun kombinasyonu bulana kadar değişik denemeler gerekebilir.
Endometriozis ilaçlar ile tedavisi
Tıbbi tedavi esas olarak hormonal tedavi ve hormon içermeyen ilaçlar olarak iki başlıktadır. Hormonal tedavi seçeneğinde ana unsurlar doğum kontrol hapı olarak bilinen oral kontraseptifler (OK) ve iki kadınlık hormonundan birisi olan progestogen içeren ilaçlardır. Bu iki ilaç değişik uygulama seçenekleri olarak kullanılabilir ( tablet, iğne, jel, spiral).
Hormon içermeyen tıbbi tedavi seçenekleriyse hastanın ağrısını gidermeye yönelik ağrı kesicilerin planlı ve uzun süreli kullanımı olabilir. Bu ajanlar hastadaki endometriozis odaklarını iyileştirmez ya da oluşmasını engellemez ancak hastanın şikayeti olan ana unsur ağrı ise hayatının kalitesini arttırarak işe yarayabilir. Bu ilaçlar hormonal bir tedavinin yanına da eklenebilir.
Endometriozis ameliyatı
Şiddetli endometriozis vakalarında veya semptomları kontrol altına almak için cerrahi müdahale gerekebilir. Cerrahi seçenekler arasında laparoskopi (karın içine küçük kesilerle girerek yapılan cerrahi), laparotomi (karın üzerinde daha büyük bir kesiyi gerektiren cerrahi) ve rahmin alınması (histerektomi) yer alabilir. Cerrahi, endometriyal dokuyu çıkarmayı, yapışıklıkları düzeltmeyi veya endometriozisli kistleri çıkarmayı içerebilir.
Destek tedavileri
Doktorunuz size kendi planladığı tedaviyle birlikte ya da tek başına olabilecek şekilde diğer profesyonellerden yardım almayı seçebilir. Bu destek tedavileri için fizyoterapist, akupunktur uzmanı, bitkisel tedavi uzmanları ve hatta psikologlardan yardım almaktan kaçınılmamalıdır. Bu konuda doktorunuzla koşulsuz bir ortak paylaşım ve karar mekanizması işletmeniz gereklidir zira bazı tedaviler birbiriyle etkileşebilir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) İle Gebelik Arasındaki İlişki Nedir?
Karın boşluğunda bulunan ve organların birbiri üzerinden kaymasını sağlayan sıvı periton sıvısı olarak adlandırılır. Endometriozis varlığında bu sıvının içinde bulunan hücreler ve sıvının biyokimyasal içeriği değişir. Sıvının miktarı artarken, içinde iltihaplı hücreler ve prostoglandin düzeyi de artar. Bu değişiklikler yumurtalıkların ve fallop tüplerinin fonksiyonlarını etkiler. Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar endometriozis varlığında periton sıvısının embriyolar için toksik etkiye sahip olduğunu ve embriyo gelişimini erken safhada durdurduğunu göstermiştir. Bu durum sağlıklı bir gebelik süreci yaşanmamasıyla sonuçlanır.
Yapışıklık Nedir? Endometriozisle Birlikte Yapışıklık Neden Oluşur?
Endometriozis yaralarının oluşturduğu nedbe dokuları ve karın boşluğuna dökülen kanın oluşturduğu iltihabi reaksiyonlar, karın zarı yüzeyinde yapışıklıklara neden olabilir. Bu yapışıklıklar çoğunlukla üreme organları ve daha az hareket eden organlar arasında görülür. Yapışıklıklar özellikle yan duvarlar ile rahim ve kalın bağırsağın son kısmı ile rahmin arkasını örten karın zarları arasında görülür.
Yapışıklıklar pelvik organların birbirine veya karın duvarına yapışmasına neden olabilir. Bu durum ağrıya, kısırlığa ve diğer pelvik problemlere yol açabilir. Endometriozis yapışıklıkların oluşumuyla ilişkili olabilir, ancak tam olarak neden bazı kadınlarda yapışıklıkların geliştiği ve diğerlerinde gelişmediği net olarak belirlenememiştir. Tedavi sürecinde bir kadın sağlık uzmanıyla görüşmek ve uygun tedavi seçeneklerini değerlendirmek önemlidir.
Tüp Bebek Hastalarında Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavisi
Genel yaklaşım, laparoskopi sırasında saptanan endometriozis yaraların tamamı temizlenerek, gebeliğin oluşmasının beklenmesidir. İlk 6 ay süresince gebelik oluşmadığı takdirde tıbbi tedaviye başlanabilir. Bu durumda tüp bebek tedavisi devreye girmektedir. Laparoskopik cerrahi ile bütün odaklar temizlenemiyorsa laparoskopiyi takiben hemen ilaç tedavisine de başlanır. Bazı vakalarda ise laparoskopik olarak endometriozis tedavisinden önce, tıbbi tedavi ile mevcut endometriozis yaralarının küçülmesi sağlanır. Bu yaklaşım laparoskopi sırasında yapılacak olan cerrahi işlemi kolaylaştırabilir. Endometriozis ameliyatı küçük bir operasyon olduğundan kolay bir süreçtir. Ardından doktorunuzun uygun gördüğü tarih itibariyle tüp bebek tedavisine başlanabilir. Endometriozis ameliyatı sonrası kişilerin bebek sahibi olma olasılığı artmaktadır.