Yumurtalık (Over) Rezervi Nedir?

Kadının doğurganlık potansiyeli yani hamile kalma kapasitesidir. Bir kadının yumurtalıklarında bulunan foliküllerin (yumurtaların) sayılsal olarak miktarını ve kalitesini ifade eder.

Özellikle çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerde overrezervlerinin değerlendirilmesi oldukça önemlidir. Çünkü bu değerlendirmenin sonuçlarına bağlı olarak infetilite (kısırlık) tedavisi için uygulanacak yöntem hakkında ve kişinin hamile kalma şansı hakkında önemli bilgiler elde edilir.

Over Rezervinin yüksek olması kadının yumurtalıklarında foliküllerinin fazla, kaliteli, ve hamile kalma şansının yüksek olduğunun göstergesidir.

Kişinin yumutalığındaki follikül miktarını yansıtan en önemli faktör kişinin o an ki yaşıdır. Yaş ilerledikçe özelliklede 35 yaşından sonra folikül sayısı ve kalitesi azalır, 40 yaşından sonra bu olay daha da hızlanır. Over Rezervi azalan kadınında kendiliğinden ya da tedaviyle gebe kalma şansı azalır, hatta gebelik olsa bile düşük riski artar.

Over Rezervenin azalmasına neden olan faktörler;

  • yaş,
  • obezite,
  • sigara alışkanlığı,
  • önceden geçirilmiş yumurtalık yada kist ameliyatı,
  • şiddetli endometriozis,
  • kemoterapi veya radyoterapi,
  • erken menapoz

Yumurtalık rezervinin değerlendirilmesi yalnızca bir testen ibaret değildir. Sağlıklı bir sonuca varmak için kullanılan testler ve yöntemler bulunmaktadır:

FSH (Folikül Uyarıcı Hormon) ve LH (Luteinizan Hormon) Ölçümü

Adetin 3. gününde kanda ölçülen rezerv konusunda önemli bilgiler veren bu test, beyin tarafından yumurtalıklardan yumurta gelişimini uyarmak için salgılanan bir hormondur. Yumurtalık bu hormona ne kadar iyi cevap veririse FSH o kadar az salgılanır. Başka bir deyişle FSH ve over rezervi arasında ters bir orantı vardır diyebiliriz. Yumurtalardaki yumurta sayısı azaldıkça FSH yükselir. FSH düzeyinizin 15 mlU/ml olması gerekse de 10mlU/ml nin altında olması özellikle iyi rezerv belirtisidir.

Döllenmeye uygun bir yumurta içeren olgun bir folikülün gelişimi için FSH ile birlikte LH gerekmektedir. FSH hormonu etkisiyle foliküller büyür ve adetin orta döneminde LH (Luteinizan Hormon) hormonunun etkisiyle çatlama sonucunda yumurtlama gerçekleşir.

LH, yumurtanın olgunlaşmasından ve yumurtlanmasından sorumludur. Ayrıca hamileliğin ilk zamanlarında gerekli olan desteği sağlayan korpus luteumun (yumurtanın atıldığı folikülün sonraki hali, hormon salgılayan yapı) devamlılığını sağlar. LH etkinliği için bir uuygun değer aralığı vardır. Çok yüksek olması yada çok düşük olması yumurtaya zarar verdiğinden LH tedavi aralığının belirlenmesi gerekir.

LH’unun ölçümü ve yükselmelerinin izlenmesi yumurtalık rezervi hakkında bilgi verir ancak FSH kadar önemli değildir.

E2 (Estradiol) Ölçümü

E2’nin adetin 3. Gününde yapıldığında 75 pg/ml nin altında olması iyi rezerv olduğunun bir göstergesidir. Fakat bu ölçüm yapıldığında tek başına bir kriter olarak değerlendirilmemelidir. FSH ile birlikte değerlendirilmelidir.

(P) Progesteron Ölçümü

Progesteron ölçümü eğer adetin 10. gününde P>1.1ng/ml olursa foliküler fazın kısaldığı, yumurtalık rezervinin azaldığı, gebeliğe ulaşmanın ciddi oranda azaldığı, zorlaştığı düşünülür.

İnbihin B Seviyesi

FSH üzerinde etkisi vardır. Yaş ilerledikçe ve over rezervininde azalmasıyla beraber İnhibin B seviyesi azalır. FSH artar. Adetin 3. Günü bu düzeyin 45 pg/ml den düşük olması kötü over rezervi göstergesidir.

AMH (Anti Müllerian Hormon)

Over rezervi azaldığında AMH seviyesinde düşüş meydana gelir. Over rezervi için güvenilirdir. Adetin 3. Gününde yapılması şart değildir. Adetli olunan bir günde yapılabilir.

FSH ve LH yumurtalıkların faaliyetinde etkilidirler. Ancak bunlar dolaylı belirteçlerdir. AMH ve InHibin B ise direkt olarak yumurtalıklarda üretildikleri için rezerv ve yumurtalık fonksiyonlarını doğrudan göstermektedir.Ayrıca FSH bazı dönemlerde değişiklikler gösterirken AMH ve Inhibin B daha stabil durumda olur.

Transvajinal Ultrasonografi

Adetin 3. Gününde yapılan ultrasonografide antral folikül dediğimiz yumurtacık sayıslarının belirlenmesinde güvenilir bilgi elde edilir. Her iki overda yani yumurtalıkta 7-10 tane yumurtacık olması over rezervinin iyi olduğunu gösterir. Fakat buna rağmen tek başına değil diğer testlerle birlikte değerlendirlmesi daha uygun olabilir.

Yumurta rezervi, kadının yumurta sayısı ve kalitesi hakkında bir önbilgi sahibi olmamızı sağlamasına rağmen doğurganlık açısından kesin bilgi sağlayıcı   değildir. Gebelik durumu yumurta rezervi dışında başka faktörlere de bağlı olduğundan dolayı bu durumlarda kadının genital sistemi bir bütün olarak ele alınarak değerlendirilir.

 Erken Yumurtalık Yetmezliği (Prematür Ovaryan Yetmezlik) Nedir?

https://www.freepik.com/free-vector/menopause-concept-illustration_25325930.htm#fromView=search&page=3&position=41&uuid=ed1b219a-e127-4d8b-b7dc-abc5b25886c9

40 yaşından genç kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının azalması durumudur. Halk arasında erken menopoz da denmektedir ancak erken menopozdan faklı olarak erken yumurtalık yetmezliğinde, yumurtalık fonksiyonları biraz daha devam etmektedir.

Klinik olarak uzun seyredebildiği için ve geriye dönebilme ihtimali olduğu için son zamanlarda primer ovaryan yetersizlik veya prematür ovaryan disfonksiyon da denilmektedir.  40 yaşın altında %1 sıklıkla izlenmektedir. Erken menopoza benzer özellikler göstermektedir. Bu belirtiler;

  • Adet düzensizlikleri veya düzenli adet gören hastanın bir anda adet görememeye başlaması yani sekonder amenore olabilir .
    (Adet düzensizlikleri ve yumurtalık fonksiyonları dalgalanmalar göstermektedir)
  • Hiç adet olamama; primer amenore (beraberinde kısmi / parsiyel ergenlik gelişimi olabilir veya ergenlik bulgularında gelişme de gecikme olabilir)
  • Gebe kalamama (infertilite, kısırlık) şikayeti
  • Cinsel istekte azalma (seksüel disfonksiyon; orgazm, ağrı, uyarılma güçlükleri)

Östrojen hormonu eksikliğine bağlı bulgular olabilir. Bunlar; sıcak basması, uyku düzeninde ve ruh halinde bozulmalar, cinsel ilişki sırasında ağrı, vajinal kuruluk, mesane problemleri vs..

Erken Menopoz Tanısı Nasıl Konulmaktadır?

Doktorunuz tarafından hikayeniz alındıktan sonra, fizik muayene ve genital muyaenenin ardından birtakım tetkikler size uygulanması gerekmektedir. Ultrason ile yumurtalarınıza bakılıp ardından kan testleri ile yumurtalık rezerviniz değerlendirilmektedir. Bunun dışında tiroid, kan şekeri, böbrek üstü bezlerden üretilen hormonlar gibi birtakım ek testler istenecektir. 1 ay ara ile bakılan FSH düzeyini >30-40 mIU/mL ve düşük estradiol düzeyleri Prematür ovaryan yetmezlik için tanısaldır.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Tanısı Konulduktan Sonra Ne Yapılmalıdır?

Öncelikle altında yatan sebepler araştırılmalıdır. Doktorunuz tarafından bir takım kan testleri istenip, genetik inceleme açısından yönlendirilmeniz gerekmektedir. Bazı durumlarda osteoporoz riski açısından kemik yoğunluk ölçümü istenebilmektedir. Asıl şikayetiniz ne ise ardından bunun tedavisi planlanmalıdır. Erken tanı ile, tam olarak tükenmeden önce yumurtaların toplanıp oosit kriyoprezervasyonu (yumurta dondurma) seçeneğinin hastalara önerilmesi fertilite için ümit vericidir.

Gebe kalamama şikayeti ile başvuran hastada ise tüp bebek seçeneği hastaya sunulabilmektedir. En yüksek gebelik olasılığı yumurta bağışı (oosit donasyonu) ile mümkündür ancak birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de yasal değildir.

Erken yumurtalık yetmezliği tanısı almak kadının ruhsal ve sosyal yaşamını önemli ölçüde etkilediği için psikolojik/psikiyatrik destek önemlidir. Özellikle üreme yeteneğinin kaybı kadında üzüntü, suçluluk duygusu, öfke, çaresizlik, kendine güven kaybı gibi hislere kapılmasına neden olabilmekte ve çevresiyle olan sosyal ilişkilerini de bozabilmektedir.

Cinsel disfonksiyon sorunu yaşayan kadınlar ise, hormon tedavisinden fayda görebilmektedir.

Erken Yumurtalık Yetmezliği veya Erken Menopoz Sebepleri Nelerdir?

%90’ın sebebi bilinmemekler beraber, sorumlu tutulan sebepler arasında;

  • Genetik faktörler; X kromozomu ile ilişkili mutasyonlar; Turner sendromu, Frajil X gibi, otozomal kromozomlarla ilişkili bozukluklar; galaktozemi, BRCA 1 mutasyonu vs..
    Ailede erken menopoz olanlarda erken yumurtalık yetmezliği daha sık izlenmektedir.
  • Çevresel faktörler; toksinler (kurşun, pestisitler, kimyasal endüstride kullanılan bileşikler, solventler), viral enfeksiyonlar (kabakulak, tüberküloz, varisella, CMV, HSV gibi)
  • Sigara
  • Kemoterapi, radyoterapi gibi tedaviler
  • Cerrahi girişimler (yumurtalık ameliyatları, yumurtalığa giden kan akışını azaltan ameliyatlar)
  • Pelvik cerrahi yumurtalara giden kan akımını azaltabilir. Rahim alma ameliyatlarında menopoz yaşının 3,7 yıl öne çekildiği çalışmalarda gösterilmiştir.
  • Otoimmün hastalıklar (otoimmün tiroid hastalıkları (Hashimato tiroiditi), aderenal otoimmün hastalıkla otoimmün poliglandüler sendrom)), diyabet, paratioid hastalalıkları…

sebepler arasında yer almaktadır.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Olan Kadınlar Gebe Kalabilir mi?

Yaklaşık dörtte birinde ara sıra yumurtlama gerçekleşebileceğinden %5-10’ u kendiliğinden gebe kalabilip doğum yapabilmektedir.

Erken Yumurtalık Yetmezliğinden Ne Zaman Şüphelenip Doktora Gitmeliyim?

En az 3-4 ay boyunca hiç adet olunmaması veya yılda 9 dan daha az adet olunması durumlarında prematür ovaryan yetmezlik açısından hastalar değerlendirilmelidir.

 FSH Düzeyi >10 MIU/mL İken Erken Menopoza mı Girilmektedir?

Bu değerlerin üzerinde ise yani ovaryan yetmezlik tehditi altında olan hastada AMH, ultrasonda yumurta sayma denilen antral folikül havuzu incelenip buna göre ilerlemek gerekmektedir. Ancak hastaya menopoza girdin denilememekte veya hastanın menopoza ne zaman gireceği söylenilememektedir.

Erken Menopoz Olarak Halk Arasında Söylenen Erken Yumurtalık Yetmezliğinin Tedavi Nedir?

Hastaya multidisipliner bir şekilde yaklaşılmalı. Tedavi ise hastanın şikayeti ve bulgularına göre bireysel olarak yapılmalıdır.

Amacımız östrojen hormonu eksikliğine bağlı oluşan bulguları tedavi etmek, kemik erimesi ve kalp damar hastalıklarının oluşma ihtimalini azaltmak, ergenlerde eksik olan hormonları yerine koyarak sekonder cinsiyet özelliklerinin tamamlanmasını sağlamak ve menopoz yaşına kadar bu tedaviyi devam ettirmek olmalıdır. Çocuk istemi olan hastada ise buna göre tedavi uygulanmalıdır.

DHEA Tedavisi Yumurtalık Rezervimi Artırır mi?

Literatürde verilerin farklı olması ile birlikte DHEA tedavisi ile spontan yumurtlama ve gebelikler bildirilmekte ve yumurta uyarıcı ilaçlara yanıtın artışından bahsedilmektedir.

Erken Menopoza Giren Bir Kadında İleride Hangi Hastalık Riskleri Artmaktadır?

Kalp damar hastalıkları riski artmaktadır. (Birçok çalışmada östrojen eksikliğinin lipid profili, insülin direnci üzerine olumsuz etkileri olduğu gösterilmiştir, ayrıca damarlarda plak gelişimini artırdığından bahsedilmektedir. Östrojen tedavisi bu riski azaltmaktadır.)

Kemik erimesi (osteoporoz) riski artmaktadır. (Östrojen kullanmanın kırık riskini azalttığı birçok çalışmada gösterilmiştir)

Erken Menopozda Kullanılan Östrojen Tedavisi Meme Kanseri Yapar mı?

Erken menopoza giren kadınlarda, meme kanseri riskinin, normal adet gören kadınlardaki riskten daha fazla risk olması durumu netlik kazanmamıştır. Mamografi ile erken taramaya gerek duyulmamaktadır. Ancak doktorunuz meme muayeneniz sonrasında size takipleriniz açısından bir plan sunacaktır.